مدرنیته و مدرنیسم

چکیده :

هدف از این موضوع درک مفهوم مدرنیسم ،علل پیدایش و پاره ای از خصوصیات آن است .در این مقاله ابتدا به مفهوم مدرنیته و مدرنیسم وتفاوت آنها اشاره خواهد شد و سپس با ذکر یک نمونه شهر معاصر به جمعبندی نظرات و مباحثی چون :رابطه جامعه مدنی و آیین شهروندی،خصوصیات مدرنیزاسیون شهری و ثمرات ورود مدرنیته در شهرسازی ایران اشاره خواهد شد .

مقدمه :
واژه مدرنیسم به معنای نو گرایی و نو سازی است و مدرنیزاسیون عملی که منتج از مدرنیسم و مبتنی بر مدرنیته و افکار مدرن است .پیدایش مدرنیته با پیدایش جوامع مدرن (کشورهای اروپای غربی) هم زمان بوده است ولی در اینکه آغاز مدرنیته چه زمانی است میان محققان توافق نیست ولی عمدتاً از سال 1890 تا1930 مد نظر است.(1) آغاز عصر مدرن رویدادی بود که در آن مجموعه اندیشه‌ها قوام یافته بودند تا جنبش‌های جدیدی را که تجسم بخش روح جامعه صنعتی بودند شکل دهند، مصالح و روش های نوین ساخت وساز به معماران و مهندسین این توان را داده بود تا شیوه‌های ساخت و ساز را کشف کنند.(2)
با ظهور عصر صنعت و گسترش صنایع تولید انبوه بسیاری از مردم به سرعت از شیوه زندگی قرون وسطی به شیوه زندگی مدرن گرویدند. (3)
آغاز عصر مدرن با پیدایش خردگرایی، روشنفکری، علم مداری و دین پیرایی همراه بود.(4)
انگیزه اصلی مدرنیسم کم کردن توان سرمایه‌داری صنعتی که به عنوان واسطه بین سرمایه‌دارانی عمل کرده بود که شهر‌ها را توسعه داده بودند. شهرهایی که بدون کیفیت مطلوب فقط برای تولید ساخته شده بودند.(5) هدف اصلی مدرنیسم حذف تدریجی ساختار اجتماعی منفرد و جایگزین کردن با یک بنیان واحد و جامع بود. مدرنیسم نوعی پیوستگی با اهداف اجتماعی دارد.(6)
نیاز به پروژه‌های مسکن عمومی در اروپا و روسیه ، سبب تبلور دیدگاه‌های نوین در بین معماران و شهرسازان گردید. (7) و پیدایش شهرسازی معاصر ممکن نبود مگر بعد از تغییرات مهم فنی ، اقتصادی و اجتماعی که به انقلاب صنعتی شهرت دارد و طی نیمه دوم قرن 18 در غرب اروپا به وقوع پیوست. (8)
نبوغ جامعه مدرن مرهون اندیشه ای بود که مفروضات جامعه جدید صنعتی را بر اساس متغیر های موجود در جامعه آن زمان ،سازماندهی و تبیین می نمود.(9)

1- طرح موضوع

1-1- تعریف:
درباره مدرنیته و مدرنیسم نظر واحدی وجود ندارد10.ولی مدرنیسم در معانی زیر بکار می رود:
• گرایش فرهنگی که از دل مدرنیته بر آمده11
• بر تجربه فرهنگی دلالت دارد که ماهیت آن روشن و شفاف نیست. این امر از ابهام مدرنیته سر چشمه می‌گیرد.12
• روش نوین زندگی عصر جدید13
• جنبشی عظیم که از دل حرکت های اصلاح طلبانه و در واکنش به شهر‌های صنعتی قرن19بود.14
• کلیه حرکت ها و سبک‌ها در ادبیات ، هنر ومعماری 15
• عکس العملی فرهنگی به فرآیند مدرنیزاسیونی بود که با رشد سرمایه داری در سده های 19و20 همراه می‌شد.16
1-2- تفاوت مدرنیته و مدرنیسم
1-2-1- مدرنیته وضعیت و حالتی که در تاریخ اتفاق افتاده و نوعی نگرش به هستی و زندگی است. ولی مدرنیسم ایدئولوژی و بنا به رویکردی فهم مدرنیته از خود است . 17
1-2-2- مدرنیته به سه حوزه (علم ، سیاست، هنر) ولی مدرنیسم به دو حوزه (هنر و فرهنگ) مربوط است.18

2- اهداف تحقیق
هدف از ارائه این بحث این است که برنامه ریزان از نیروها و نظریاتی که شهر‌ها را شکل می‌دهد, آگاه باشند در این صورت میزان درک و فهم ما از طبیعت برنامه‌ریزی شهری بالاتر می رود. 19
آشنایی با فلسفه وجودی مدرنیته و نگاه از بالا بر این چرخه پر تلاطم و ویران کننده و نگاه از این منظر بر امور شهرسازی معاصر می تواند ما را به تعادل و حضوری آگاهانه در زمان و مکان رساند و طرح ها و برنامه های موجود را به طرح هایی آگاهانه و منعطف بدل کند و شهر و نوشهر ها را به مثابه یک امر در فرایندی تحلیلی مورد توجه قرار دهد . در این صورت ذهنیت شهر یا نوشهر ها با ذهنیت برنامه ریزان و ذهنیت ساکنین نزدیک می شود و فضاهای شهری و نوشهر ها معنای خقیقی خود را بدست می آورد .20

3- سوالات تحقیق
3-1- مدرنیسم چیست؟
3-2- خصوصیات مدرنیزاسیون شهری چیست؟
3-3- بحران ناشی از مدرنیزاسیون شهری چیست؟
3-4- ثمرات ورود مدرنیته به شهرسازی ایران کدامست؟

4- مروری بر ادبیات
4-1- شهر درخشان(شهر شعاعی)
ازمیان چهره‌های شهر سازی معاصر لوکوربوزیه بیش از همه مورد تقلید و تحسین قرارگرفته. 21
طرح شهر درخشان که در کنگره C.I.A.M ارائه گردید ثمره تحقیقات قبلی او بود. این طرح دارای عنصر یک شهر خطی نیز بود.
در این طرح اماکن مناسبی جهت صنایع سبک و سنگین و هم چنین فضاهایی برای انبارها به موازات مناطق مسکونی امتداد یافته بوند. 22
لوکوربوزیه با ارائه این طرح که آن را توسعه ارگانیک و با قاعده می نامید به نحوه توسعه سنتی که به صورت دوایر متحده المرکز دور مرکز قدیمی شهر رشد می‌کردند به مخالفت برخاست.این نقشه که به صورت کاملاً قرینه طراحی شده بود ،صرفاً به عنوان نموداری مطرح شد که قابلیت تطبیق با موقعیت های واقعی را دارا بود . او یک شهر سبز با بناهای مرتفع طراحی ‌کرد. ساختمان ها بر روی ستون قرارمی‌گرفت و این امکان را فراهم می‌کردند تا تمامی سطح زمین جهت عبور و مرور پیاده ها در نظر گرفته شود. شبکه جاده‌ها و پارکینگ ها در ارتفاع 5 متری سطح زمین قرار داده شده بود . بلوک های آپارتمانی در تناسب با محور تابش خورشید در اطراف حیاط های باز و وسیع قرار می گرفتند .23
مرکز اداری در شمال و اندکی پائینتر از آن ایستگاه قطار و فرودگاه و سپس مناطق مناسب جهت هتلها و مسافرخانه‌ها(B ) خانه‌ها (A) صنایع سبک (C) کارخانه‌ها(D) و صنایع سنگین (E) در نظر گرفته شده‌اند. فضای مناسب جهت خدمات مختلف در طول جاده‌ای که به مراکز اداری می‌رسد و عمود بر مجموع ردیفهای نامبرده شکل گرفته است به طور قائم(در ساختمانها مرتفع) توزیع شده اند. (عکس شماره 3)
ساختمانهای اداری 220 متر و خانه‌های بانقشه‌های دندانه‌ای ،50 متر ارتفاع دارند. بلوکهای مسکونی شامل مجموعه‌ای جهت سکنای 2700 نفر است که هر مجموعه ورودی جداگانه دارد و برای هر گروه دوتایی از این مجموعه های که یک واحد4500 نفری را تشکیل می‌دهند یک مهد کودک یک دبستان و یک کودکستان در نظر گرفته شده تراکم محلات مسکونی در حدود 1000 نفر در هکتار است. این طرح ترافیک را در سه سطح تقسیم می‌کند:
4-1-1- مترو
4-1-2- سطوح مخصوص پیاده ها : که در بین پیلوتی های ساختمانها و در سطح هم کف واقع می‌شود.
4-1-3- جاده‌های اتومبیل رو: که در ارتفاع 5 متری از سطح زمین قرار گرفته اند و سطوح لازم برای پارکینگ‌های آنها طراحی گردیده است. نمودار خیابانها در مرکز بازرگانی نشان می‌دهد که به علت تمرکز جمعیت اداری ،‌راههای ماشین رو و پارکینگ‌ها سطوح وسیعی را به خود اختصاص می‌دهند. بنابراین پارک بزرگی که پیش بینی می‌شد ساختمانها را احاطه نماید خیالی بیش نبود. به همین ترتیب به علت تراکم جمعیت در محلات مسکونی قسمت بزرگی از فضای باز به خیابانها، مدارس و سایر بناها اختصاص خواهد یافت. 24
4-2- نظریات :
• لوکوربوزیه : روح عصر مدرن دارای ویژگی هندسی است که روح ساختمان و ترکیب است. این روح بر انگیزاننده شور و اشتیاق قرن خواهد شد.25
• فریتس شوماخر (شهرساز آلمانی): این معماران نیستند که شهر‌های بزرگ معاصر را می‌سازند. قانونگذاران یک قالب آفریدند و کاسبکاران آن را پر کردند.26
• گدیس :طراحی شهر ها بایستی بر اساس اطلاعات علمی مانند تاریخ ، جغرافیا، زمین شناسی اقلیم شناسی ، خاک‌شناسی، جمعیت شناسی، جامعه شناسی، و غیره باشد. ارگانیسم شهری را می توان به مثابه تجمعی بشری که در مسیر تحول خود همواره متأثر از محیطهای دور و نزدیک خویش است در نظر گرفت. 27
• هنری جورج: از شهرهای بزرگ به عنوان غده یاد کرد. وی گفت جمعیت شهری که ازبرخورد روح افزا با طبیعت محروم گشته به نوعی انحطاط جسمی و روحی و فرهنگی محکوم گشته.28
• فیلیپ کوک : ویژگی های محلی ، برای مدتی بسیار طولانی به وسیله تمرکز گرایی شدید ،تسلط گرایی و فرهنگ مدرنیستی ، مورد بی اعتنایی واقع شدند .29
• هاروی : منطق مدرنیسم حول و حوش بسندگی ، کارکرد گرایی و غیر شخصی بودن دور می زد ؛ و همان طور که حس مکان را از بین می برد ، حس هویت را نیز از درون تخریب می کرد ، یا ترجیحاً ارتباط بین هویت و آرامش را قطع می کرد .30

5-تحقیق
5 -1- رابطه جامعه مدرن وآئین شهروندی
در تمامی مسیر تطور انسان مدرن تجمع آدمیان در شهر پدیده‌ای به نام جمعیت شهری را فراهم آورده است شهروندی و جامعه مدنی دو مفهومی هستند که همواره با یکدیگر در ارتباط بوده‌اند جامعه مدرن همان جامعه مدنی است. چون مهمترین ویژگی جامعه مدرن پیوستگی تفکیک ناپذیر آیین شهروندی و مشارکت مدنی است و در مرکزی بنام شهر و حرکت مردم به سمت تکوین جامعه مدنی است که از مفهوم Town به مفهوم city می‌رسیم. پس قهرمان اصلی جامعه مدنی شهروند است که مشارکت از حقوق اوست.
جریانی که اندیشه مدرن به راه انداخت باعث شد تا درک این واقعیت فراهم گردد که شهر اندام واره‌ای است که کالبد فیز یکی وابنیه منفرد تنها بخشی از آن است و ساکنین شهر اصلی ترین بخش شهریا محتوای شهر را تشکیل می دهند که با مدرن شدن شهر خواسته‌های جدیدی پیدا کردند.
در این زمان مسئله اصلی در تغییر شهر‌ها مسافت کالبدی نبود بلکه این تغییر رفتارها و خواسته های ساکنان در شهر بود که تغییرات فیزیکی را به دنبال داشت که در ادامه به تعدادی از این تغییرات اشاره‌خواهدشد. 31
5-2-خصوصیات مدرنیزاسیون شهری:
برنامه ریزان مدرنیستی به آرمان شهر‌ها پرداختند و آینده ای که مشکلات اجتماعی قابل حل بود معماران مدرن به طراحی شهر‌هایی پرداختند که کیفیات صنعتی را توسعه می‌داد و در عین حال در مقابل کمبود های انبوه سازی به استاندارد کردن انواع مسکن‌هایی که قابل تولید شدن به صورت انبوه بود می پرداختند .32
از مشخصات این مدرنیزاسیون :
5-2-1- تفکیک عملکردها یکی از بنیان های اساسی سازماندهی شهرهای جدید 33
5-2-2-قطعه قطعه سازی در بافت شهری 34
5-2-3- وحدت شکلی 35
5-2-4-معماری بودن تزئینات : طراحی بر اساس خواسته‌های شخصی معمار36
5-2-5-همگانی شدن37
5-2-6-نابرابری38
5-2-7-سیستم های حمل و نقل انبوه : برای از بین بردن شکاف فاصله ها و با استفاده از نیروی برق 39
5-2-8- تکنولوژی : با بکارگیری بتن مسلح ، پلان های طبقاتی آزاد و تکنیکهای ساختاری شفاف و بی حفاظ برای معضل انبوه مسکن ‏40
5-2-9- اقتصاد فضا: به عنوان اولین و شاید مهمترین اصل در فضاسازی قلمداد می‌شد. 41
5-2-10- انتزاع گرایی: به منظور هدایت جوامع به از دست دادن حس هویت مکانی ، اجتماع شهری و فضای جمعی مورد انتقاد قرار گرفته است42
5-2-11- ایجاد مفاهیمی چون تکاثر ، انعطاف، پایداری فضا و خوانایی در شهر (نشانه‌ها) 43
5-2-12- ایجاد بلوار و خیابان به عنوان صحنه اتفاقات و محل نمایش اضداد 44

5-3- بحران ناشی از مدرنیزاسیون شهری
بحران ناشی از مدرنیزاسیون شهری به دو دسته تقسیم بندی می‌شوند اول مقیاس مشکلات اجتماعی و کالبدی در شهر مدرن( نابرابری ، قطعه‌قطعه سازی و بیگانگی ، در منظر اجتماعی و کالبدی شهرها) و دیگری مسائلی که در سطح بالاترین مطرح می‌شوند: هدف از وجود شهر چیست ؟ ارزش ها کدامند ؟ هویت شهر چیست؟ (به نظر می‌رسد که نظام ها و مجموعه های نوین شهری از ایده های سنتی فرهنگ و زندگی شهر فاصله دارند.) 45

5-4- مدرنیته در شهر سازی ایران
مدرنیته دو عنصر را وارد شهر سازی ایران کرد.46
5-4-1- تفکر اجتماعی ، اندیشیدن به ساختمان نه به مثابه زیستگاه‌های فردی بلکه به عنوان سکونتگاه‌های جمعی.
معماری معاصر در هر حال رنگ شهرسازی گرفته و در همه حال شهر را در افق دور یا نزدیک خود می‌بیند و ناچار است با ذهنیت شهری یا بهتر بگوییم با ذهنیت دموکراتیک خود که ناشی از شکل جدید دولت ملی است دست به طراحی بزند.
5-4-2- کارکرد: کارکردی بودن تبلوری از شکل گیری طبقات اجتماعی ، مکانیسم کار اجتماعی (جامعه در قالب شهر و کارکرد در قالب رفاه اجتماعی ) 47


5-5- ثمرات ورود مدرنیته در شهر سازی معاصر ایران
بحث مدرنیته در شهرسازی ایران دهها سال است ک بدون یافتن نتیجه‌ای موثر و کاربردی ادامه دارد. نبود هویت در شهر سازی معاصر ، پدیده ای است که اهل فن به آن معترفند اما بیهوده است که نبود چنین هویتی را در کل به معنای نبود اجزای هویتی در جای جای این معماری بپنداریم. آنچه نتوانسته در شهرسازی معاصر انسجام و پیوستگی با مفهوم ملیت ایجاد کند, نبود محتوا در آن است. شاید بتوان گفت مدرنیته ، بیش از هر چیز گویای نوعی پیشان مغزی (Schizophernie) جدایی و ناهمگنی کامل میان دال و مدول بوده که تبلور کالبدی آن را در انتخاب اشکالی به کلی ناهمگون و حتی متضاد با اندیشه‌ها و محتواها دیده‌ایم .48
از ثمرات ورود مدرنیته به شهر سازی معاصر:
5-5-1- ساختمان ‌های بدون دلیل بلند49
5-5-2- تقسیم بندی های غیر منطقی فضاهای مسکونی 50
5-5-3- شریانهای نامناسب حمل و نقل51
5-5-4- انتقال کالبدهای عمومی به خصوصی (حمام بدون از میان رفتن نیاز به فضای‌های عمومی ) 52
5-5-5- تقسیم بندی شهرها بر اساس طبقات اجتماعی با یک تحرک اجتماعی بسیار شدید وبی پایه و غیر منطقی موجب حرکت غیر قابل کنترل اقشار اجتماعی در سطح بافتهای شهری 53
5-5-6- رشد شهرنشینی بی منطق, بدون مهار و بدون کوچکترین توجهی به حفظ محیط زیست 54
5-5-7- آلودگی تمام منابع و زیستگاه های انسانی و اتلاف عمومی منابع انسانی, مادی و ثروتهای زیر زمینی55

6- چارچوب نظر (تحلیل و ارزیابی داده ها)
چارچوبهای اساسی هر یک از آثار قابل ذکر در شهرسازی مدرن عبارت انداز دخالت وسیع مجموعه‌ای از مسائل اجتماعی که مسلماً در گذشته موجب نگرانی طراحان شهرها نبوده‌اند، یا اینکه حداکثر نقشی ثانویه در طراحی شهر‌ها بازی کرده‌اند. شهرسازی معاصر به این عقیده استوار پایبند است که تمامی جمعیت شهری محق هستند تا در یک محیط مناسب زیست کنند. محیطی که متعاقباً جامعه و مسئولان آن موظف به تأمین مسکن مناسب ، که همانا تشکیل دهنده بافت زنده شهر است, برای همه باشند. این شهر سازی بر آن است که برای اصلاح کیفی یک محیط شهری متشکل از قشرهای مختلف اجتماعی، چاره کار، سرمایه گذاری عمومی است نه سرمایه گذاری ای که در پی منافع بیشتر است.56
هم چنین هدف بنیادین این جنبش(مدرنیسم) در حقیقت حذف تدریجی بنیان ساختارهای اجتماعی منفرد و جایگزین نمودن آن با یک بنیان واحد و جامع بود.57

7- نتیجه گیری :
آینده معماری در گرو ارزش یافتن حقیقی و تبلور عنصر انسانی در مرکز تفکری اجتماعی است که بتواند ریشه ‌ها و عناصر تاریخی، فرهنگی ، این سرزمین و فرآیند جهانی شدن و تأثیر گذاری عمومی فرهنگ‌های معاصر را به یکدیگر آشتی دهد.
آشنایی با فلسفه وجودی مدرنیته و نگاه از بالا به این چرخه پر تلاطم و ویران کننده و نگاه از این منظر بر امور شهری معاصر می‌تواند ما را به تعادل و حضوری آگاهانه در زمان و مکان رساند و طرحها و برنامه‌های موجود را به طرحهایی آگاهانه و منعطف بدل کند و شهر و نو شهر‌ها رابه مثابه یک امر در فرایندی تحلیلی مورد توجه قرار دهد.

پاورقی :
1. ضمیران ، م ، مدرنیسم چیست؟ ، ص62
3,2. کاتسیماتایدز ،آ،روح معماری در بنیان مدرنیسم ، ص 10.
4. قبادیان ، و ،معماری معاصر غرب
5. مک کلود ،د ، پست مدرنیسم و بر نامه ریزی شهری ، ص 96
6. . کاتسیماتایدز ،آ،روح معماری در بنیان مدرنیسم،ص13
7. همان ص 11
8. اوستروفسکی ، و ، شهر سازی معاصر ، ص 4
9. کاتسیماتایدز ،آ،روح معماری در بنیان مدرنیسم ، ص 10
10,11. ضمیران ، م ، مدرنیسم چیست؟ ، ص 62
12. همان ص 63
13. کاتسیماتایدز ،آ،روح معماری در بنیان مدرنیسم ، ص 11
14. مک کلود ،د ، پست مدرنیسم و بر نامه ریزی شهری ، ص96
15. ضمیران ، م ، مدرنیسم چیست؟ ، ص62
16. مک کلود ،د ، پست مدرنیسم و بر نامه ریزی شهری ، ص96
17. قبادیان ، و ،معماری معاصر غرب ، ص 19
18. ضمیران ، م ، مدرنیسم چیست؟ ، ص 62
19. مک کلود ،د ، پست مدرنیسم و بر نامه ریزی شهری ، ص 96
20. جابری مقدم ، م ، شهر مدرنیته
21. اوستروفسکی ، و ، شهر سازی معاصر ، ص 73
22. همان ص 74
23. همان ص 75
24. همان ص 86
25. همان ص 75
26. همان ص 10
27. همان ص 13
28. همان ص 28
29,30. مک کلود ،د ، پست مدرنیسم و بر نامه ریزی شهری ، ص 97
31. جابری مقدم ، م ، شهر مدرنیته
32. مک کلود ،د ، پست مدرنیسم و بر نامه ریزی شهری ، ص 96
33. کاتسیماتایدز ،آ،روح معماری در بنیان مدرنیسم ، ص 11
34. مک کلود ،د ، پست مدرنیسم و بر نامه ریزی شهری ، ص 96
35,36,37. همان ص 97
38. همان ص 96
39،40,41. کاتسیماتایدز ،آ،روح معماری در بنیان مدرنیسم ، ص 11
42. مک کلود ،د ، پست مدرنیسم و بر نامه ریزی شهری ، ص 97
43,44. جابری مقدم ، م ، شهر مدرنیته
45. مک کلود ،د ، پست مدرنیسم و بر نامه ریزی شهری ، ص 96
46. فکوهی , ن , نگاهی بر تفکر اجتماعی ایران در آیینه سنت و مدرنیته ، ص 29
47. همان ص 31
48. همان ص 25
49. 49,50,51,52,53,54,55. همان ص 31
56. اوستروفسکی ، و ، شهر سازی معاصر ، ص 13
57. کاتسیماتایدز ،آ،روح معماری در بنیان مدرنیسم، ص 13

منابع :
1. اوستروفسکی , واتسلاف ، 1371، شهر سازی معاصر ، لادن اعتضادی ، مرکز نشر دانشگاهی تهران

2. قبادیان ، وحید، 1382، معماری معاصر غرب ، دفتر پژوهشهای فرهنگی
3. هادی جابری مقدم , مرتضی , 1384,شهر مدرنیته , انتشارات فرهنگستان جمهوری اسلامی ایران
4. ضمیران ، محمد، مدرنیسم چیست؟ ، معماری و فرهنگ ، سال ششم، شماره 19و18, ص 62
5. کاستیاتایدز, آنتونی روح معماری در بنیان مدرنیسم، آبادی ، زمستان 81 ,شماره37, ص 8
6. فکوهی ، ناصر، نگاهی بر تفکر اجتماعی معماری ایران در آئینه سنت و مدرنیته، معماری و شهر سازی ، شماره 41 و40 , صفحه 25
7. کلود، دیوید، پست مدرنیسم و برنامه ریزی شهری، معماری وفرهنگ ، ترجمه غزال کرامتی و امین یارزاده ، صفحه 96

8. www. Modernism. Com، Date:2005/11/17،TIME.23:30
9. www . planet . com / features / modernrots. Htm/،Date :2005/11/23،TIME.20:00